In een internationale studie hebben we een interventie ontwikkeld om de diagnose en behandeling van urineweginfecties bij kwetsbare ouderen te verbeteren. Deze interventie heeft geleid tot een halvering van het aantal antibioticavoorschriften bij ouderen voor urineweginfecties, zonder aanwijzingen voor nadelige effecten. Dit waren de belangrijkste conclusies van het ImpresU onderzoek. We voerden dit onderzoek uit met de afdeling Ouderengeneeskunde van het Amsterdam UMC en de afdeling Huisartsgeneeskunde & Verplegingswetenschap van het Julius Centrum, UMC Utrecht.

Achtergrond & Doel

Urineweginfecties zijn een veelvoorkomend probleem bij ouderen. Een groot deel van het antibioticagebruik wordt dan ook voorgeschreven voor dit ziektebeeld. Echter is het niet altijd duidelijk of er echt sprake is van een urineweginfectie; soms worden andere klachten hier onterecht voor aangezien, wat kan leiden tot onnodig antibioticagebruik.

Recent onderzoek heeft geleid tot nieuwe aanbevelingen over de behandeling van urineweginfecties bij kwetsbare ouderen. Het doel van het ImpresU onderzoek is om deze nieuwe aanbevelingen te implementeren in verzorgings- en verpleeghuizen in Nederland, Noorwegen, Zweden en Polen. Daarmee hopen we uiteindelijk bij te dragen aan passend antibioticagebruik bij kwetsbare ouderen.

Methode

Als eerste stap hebben we een kwalitatief onderzoek uitgevoerd, met als doel om inzicht te verkrijgen in alle relevante factoren die bijdragen aan het besluit om antibiotica voor te schrijven bij een verdenking van een urineweginfectie bij kwetsbare ouderen. Voor dit onderzoek hebben we interviews gehouden met artsen, verpleging, patiënten en mantelzorgers in de vier deelnemende landen.

Daarna hebben we in een internationale cluster-gerandomiseerde studie het effect onderzocht van een interventie op antibioticagebruik voor urineweginfecties bij kwetsbare ouderen. De interventie, die stimuleert volgens de richtlijnen te werken, werd aangeboden aan huisartsen en verplegend personeel van deelnemende huisartsenpraktijken en ouderenzorgorganisaties in Nederland, Polen, Zweden en Noorwegen. Zij kregen een beslishulp voor passend antibioticagebruik, scholing, en aanvullende hulpmiddelen zoals een e-learning en zakkaartjes. De interventie werd geïmplementeerd door middel van participatief actie onderzoek, een methode waarmee zorgverleners de interventie aan konden passen aan hun dagelijkse praktijk. De controlegroep leverde de gebruikelijke zorg.

Resultaten

De interviewstudie geeft meer inzicht in hoe een besluit om antibiotica voor een urineweginfectie tot stand komt. Dit zijn de kernboodschappen:

• Een antibioticarecept voor een mogelijke urineweginfectie is het resultaat van een proces van meerdere besluiten door de arts, verpleegkundige, verzorgend personeel, patiënt en/of mantelzorger.
• Er is een gebrek aan kennis over het onderscheid tussen een urineweginfectie en asymptomatische bacteriurie.
• Goede communicatie is essentieel voor de besluitvorming, echter komt deze vaak in het gedrang door de hoge werkdruk en gebrek aan continuïteit van zorg.
• Patiënten geven aan vertrouwen te hebben in hun zorgprofessionals voor het nemen van een beslissing, echter worden zij niet altijd betrokken in deze besluitvorming.
• We adviseren interventies te ontwikkelen die multidisciplinair zijn, veelzijdig, en aan te passen aan de lokale praktijk.

De cluster-gerandomiseerde studie laat zien dat de interventie effectief is in het verminderen van antibioticagebruik bij een verdenking van urineweginfectie bij kwetsbare ouderen, zonder aanwijzingen voor nadelige effecten.

Uit de gegevens van ruim duizend kwetsbare ouderen van de deelnemende zorgorganisaties blijkt dat ouderen uit de interventiegroep ruim de helft minder antibiotica kregen voorgeschreven voor mogelijke urineweginfecties (0,27 per persoon per jaar) in vergelijking met de controlegroep (0,58 per persoon per jaar). Daarnaast werden geen nadelige effecten gevonden: er waren geen verschillen tussen de groepen in complicaties, ziekenhuisopnamen of sterfte.

Vervolg

Op dit moment loopt een vervolgonderzoek om deze interventie landelijk op te schalen voor gebruik in de dagelijkse praktijk. Hiermee hopen we dat de interventie op termijn toegankelijk wordt voor alle huisartsen en zorgverleners in de ouderenzorg.

Als u zelf al een project wilt starten in uw organisatie om de omgang met antibiotica voor urineweginfecties te verbeteren, kunt u deze handreiking gebruiken.

Handreiking verbeterproject urineweginfecties – UNO Amsterdam

Publicaties

• Multifaceted antibiotic stewardship intervention using a participatory-action-research approach to improve antibiotic prescribing for urinary tract infections in frail elderly (ImpresU): study protocol for a European qualitative study followed by a pragmatic cluster randomised controlled trial
• Decisions on antibiotic prescribing for suspected urinary tract infections in frail older adults: a qualitative study in four European countries
• Effect of a multifaceted antibiotic stewardship intervention to improve antibiotic prescribing for suspected urinary tract infections in frail older adults (ImpresU): pragmatic cluster randomised controlled trial in four European countries | The BMJ
• Implementation of a tailored multifaceted antibiotic stewardship intervention to improve antibiotic prescribing for urinary tract infections in frail older adults (ImpresU) in four European countries: a process evaluation alongside a pragmatic cluster randomized controlled trial
• Minder antibiotica voor mogelijke urineweginfecties bij kwetsbare ouderen

Proefschrift Esther Hartman

• Improving antibiotic prescribing decisions on suspected urinary tract infections in frail older adults: A tailored approach in four European countries

Meer weten?

Neem contact op met Esther Hartman, promovenda en arts in opleiding tot specialist ouderengeneeskunde, via e.hartman1@amsterdamumc.nl

Geactualiseerd in april 2025