Domotica is een veelbelovende ontwikkeling in de zorg voor mensen met dementie of een verstandelijke beperking en wordt ondermeer aangewend om toezicht te houden. Denk hierbij aan bewegingsmelders, detectiechips, uitluistersystemen en camerabewaking. Toch roept het gebruik van toezichthoudende domotica ethische en juridische vragen op. Biedt het de cliënt meer bewegingsvrijheid? Of tast ook domotica de vrijheid van de cliënt aan om te gaan en staan waar hij wil? Leidt domotica wel altijd tot meer veiligheid voor de cliënt? En zo ja, hoe verhoudt deze waarde zich dan tot zijn recht op privacy? Wat zijn de gevolgen voor de zorgrelatie als de zorgverlener meer op afstand komt te staan?
Het doel van dit onderzoek is te verkennen wat goede zorg met toezichthoudende vormen van domotica inhoudt in de residentiële zorg voor kwetsbare mensen.
Er is gekozen voor een stapsgewijze aanpak: 1) Literatuuronderzoek: wat is bekend over de toepassing van domotica en de normatieve vragen daarbij? 2) “Concept mapping”: door middel van een gestructureerde en computerondersteunde groepsdiscussie met 32 vertegenwoordigers uit het veld is nagegaan wat de voorwaarden zijn waaraan een verantwoorde toepassing van domotica zou moeten voldoen. 3) Vragenlijsten (gebaseerd op 2) onder zorginstellingen om na te gaan welke toepassingen van domotica in de praktijk worden gebruikt en of daarbij protocollen aanwezig zijn. 4) Participerende observatie en interviews met eindgebruikers en cliënten/vertegenwoordigers in zowel de ouderenzorg als de verstandelijk gehandicaptenzorg. 5) Ontwikkeling van een handreiking op basis van de resultaten uit voorgaande stappen .
Uit dit onderzoek komt naar voren dat veiligheid en autonomie belangrijke thema’s zijn, die conflicterend kunnen zijn. Andere belangrijke thema’s die bepalend zijn voor goede zorg zijn vrijheidsbeperking, privacy, informed consent, zichtbaarheid van de technologie, de zorgrelatie en verantwoordelijkheid.
In de handreiking die binnen dit onderzoek is ontwikkeld worden de belangrijkste normatieve thema’s besproken die aan de orde zijn bij de toepassing van domotica. Vervolgens wordt een aanzet gegeven voor het wegen van deze waarden. Tenslotte worden aandachtspunten geformuleerd waaraan een verantwoorde en zorgvuldige toepassing van domotica moet voldoen, gebaseerd op het beschreven normatief kader .
De ideale toepassing van toezichthoudende domotica zoekt een goede balans tussen enerzijds veiligheid en anderzijds autonomie, privacy en waardigheid van de cliënt. Voor elke situatie dient een individuele afweging te worden gemaakt. De handreiking is een hulpmiddel voor zorgorganisaties voor het formuleren van een zorgsie en beleid met betrekking tot toezichthoudende domotica.
Het boekje wat u hieronder vindt en wat u kunt downloaden, beoogt zorginstellingen (voor mensen met dementie of een verstandelijke beperking) te ondersteunen bij een zorgvuldige en verantwoorde toepassing van domotica.
Alistair Niemeijer (VUmc)